Od 1 stycznia 2024 roku w powiecie opoczyńskim pojawią się dwa nowe miasta. Będzie to Białaczów i Żarnów.
Żarnów
Jedna z najstarszych w województwie łódzkim miejscowości, z historią sięgającą okresu kształtowania się zrębów polskiej państwowości. W XII wieku Żarnów był już znaczącym ośrodkiem administracji książęcej i siedzibą kasztelanii, stanowił ważny militarnie przyczółek młodego piastowskiego państwa.
O tych czasach przypomina, współcześnie zrewitalizowane, wczesnośredniowieczne grodzisko. W jego centrum stał w przeszłości niewielki drewniany zamek otoczony, zasilaną wodami rzeczki Scepty, fosą. Gościło w nim wielu książąt i władców. Na jednym ze zjazdów do swoich praw do korony w Żarnowie przekonywał Władysław Łokietek. Gród wielokrotnie odwiedzał król Władysław Jagiełło, który w 1415 roku nadał osadzie prawa miejskie.
Żarnów był miastem i siedzibą kasztelanii nieprzerwanie przez kolejne stulecia, aż do 1869 roku, kiedy za udział mieszkańców w powstaniu styczniowym utracił lokacyjne przywileje.
Najcenniejszym zabytkiem w gminie, perłą architektury romańskiej jest kościół św. Mikołaja. Na początku XX wieku, po pożarze, świątynię przebudowano w stylu neogotyckim, zachowując jednak jej najstarszą dwunastowieczną część.
Świątynię zbudowano z prostokątnych ciosów lokalnego piaskowca. Konkretna data powstania pozostaje nieznana. Jedna z hipotez wskazuje na Bolesława Krzywoustego, jako inicjatora budowy. Miał ufundować kościół w 1111 roku w podzięce za zwycięstwa w walce z wrogami młodego państwa. Pierwotnie był konstrukcją jednonawową, niewielkich rozmiarów, orientowaną względem stron świata.
W oryginalnym stanie przetrwały fragmenty nawy z emporą i okrągła kościelna wieża. Na ścianach zachowały się dwunastowieczne detale architektoniczne. Są nimi kamienne płaskorzeźby z motywami fantastycznych zwierząt i liści akantu, charakterystyczne dla sztuki romańskiej XI w. i XII w. Niczym rodowa biżuteria, podkreślają ogromną wartość historyczną i tradycję tego miejsca. W wieku XIX piękno tej architektury utrwalił na rysunkach Stanisław Wyspiański, który w 1889 roku, jako dwudziestoletni student Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie brał udział w wyprawie artystyczno-naukowej po ziemi opoczyńskiej i w badaniach nad średniowiecznym grodziskiem w Żarnowie.
Malowniczo położona w południowej części Wzgórz Opoczyńskich gmina Żarnów oferuje turystom cały szereg atrakcji. Przez jej teren przebiega wiele ciekawych kulturowo i przyrodniczo szlaków.
Białaczów
Białaczów pierwszy raz prawa miejskie otrzymał w połowie XV wieku. Ich odnowienie nastąpiło za czasów marszałka Sejmu Czteroletniego, Stanisława Małachowskiego. W swych posiadłościach nadał on ludności wiejskiej wolność osobistą, zreorganizował administrację i ufundował w 1797 roku ratusz, którego prosta, klasycystyczna bryła króluje nad panoramą rynku w Białaczowie.
Na frontonie budynku umieszczono łaciński napis: Consilio et lustitiae Sacrum 1797 – „Miejsce dla rady i sprawiedliwości jest święte”, który miał podkreślić powagę urzędu. W ratuszu znajdowało się także pomieszczenie przeznaczone na areszt, ponieważ miasteczko przez krótki czas posiadało własny sąd.
Rodzinne gniazdo Małachowskich utraciło miejskie przywileje w 1870 roku. Przez kolejne półtora stulecia budynek pełnił różnorodne funkcje. W okresie międzywojennym i niedługo po II wojnie światowej mieściła się w nim szkoła, później ośrodek zdrowia, magistrat, a obecnie na parterze działa Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, na piętrze Gminna Biblioteka Publiczna, gdzie można otrzymać informacje o ciekawych miejscach i zabytkach zlokalizowanych w okolicy. Niedawno ratusz przeszedł remont dachu. Gontowe pokrycie wymieniono na ceramiczną dachówkę.
Współcześnie, do historycznej spuścizny odnosi się herb gminy. Zdobi go złoty monogram złożony ze splecionych ze sobą liter SM umieszczonych na błękitnym polu. Nawiązuje formą do pieczęci miejskiej, jaką miastu nadał Stanisław Małachowski w 1789 roku, stąd też jego inicjały w herbie i rodowa symbolika.
Obok ratusza stoi figura Najświętszego Serca Jezusowego, ufundowana w czasach zaboru rosyjskiego przez Ludwika i Zofię Platerów, ówczesnych właścicieli dóbr białaczowskich, wbrew ostrym zakazom carskiej policji.
Wśród starej zabudowy rynku na uwagę zasługuje jeszcze kilka drewnianych domów z przełomu XVII i XVIII wieku, a na zielonym skwerze kamienny obelisk poświęcony pamięci zamordowanych przez Niemców w trakcie II wojny światowej mieszkańców gminy Białaczów.
Na mapie województwa łódzkiego w Nowy Rok pojawi się w sumie osiem nowych miast, oprócz Żarnowa i Białaczowa do ich grona w naszym regionie ponownie dołączą: Grabów, Kiernozia, Osjaków, Bolesławiec, Parzęczew, Inowłódz. Większość z nich utraciła przywileje po powstaniu styczniowym, w wyniku represji cara Aleksandra II.
Restytucja jest dobrym pretekstem do przypomnienia wielowiekowej tradycji i historii tych miejsc.
Fotografie.: Anna Szymanek-Juźwin, Paweł Nowak, Łukasz Wcisłek
